Klik voor vergrotingHet zal velen bekend zijn dat er tijdense de Tweede Wereldoorlog een vliegveld in aanleg is geweest tusen Elspeet en Uddel. Kennerlijk is dit niet zo toevallig als het lijkt.
Namelijk in 1935 werd er al over 3 locaties gesproken binnen de gemeente welke bestemd waren als zijnde vliegveld. Lees hiervoor het rood gemarkeerde deel in de krant van 7 december 1935. Waarin staat:
"De heer Verschoor heeft gelezen, dat de Gemeente Apeldoorn met werklozen en Rijkssteun een vliegveld gaat aanleggen. Is er in die richting geen werkobject voor de Gemeente Ermelo ook? De voorzitter zal het nagaan. In onze Gemeente liggen drie terreinen, bestemd voor vliegveld:
 bij den fietsweg naar Stakenberg tusschen Elspeet en Uddel en te Ermelo in de hei, richting Groevenbeek, tusschen de straatweg en de spoorlijn. Aan het eene terrein moet meer gebeuren dan aan het andere." Bron: Nunspeets Nieuws en Advertentieblad, 07/12/1935; pagina 4, uit de Raad der Gemeente Ermelo en met betrekking tot potentiële locaties voor de aanleg van vliegvelden.

Op onderstaande interactieve kaart tref je een feitelijke weergave van activiteiten aan zoals het terrein er tijdens de WO2 in aanleg heeft uitgezien. Het baanvak was geheel ontdaan van heide en was maar liefst 300 meter breed.

De ploeg moest het vliegtuig keren.

Op luchtfoto's en topografische kaarten uit de Tweede Wereldoorlog is op de Elspeetse Heide een patroon zichtbaar van elkaar "loodrecht" kruisende lijnen, die vrijwel vierkante vlakken vormen. Uitsnede van de Topografische Militaire Kaart 364

De volledige kaart is HIER te bekijken (opent een nieuw venster). Vreemd genoeg staan op deze TMK wel de anti-landingsstrips op Elspeetse Heide aangegeven maar niet op de Vierhouterheide. Terwijl daar ook dezelfde strepen zijn aangebracht en wat op luchtfoto's uit de WO2 is te herleiden. Waarom? Omdat er op de Elspeetse Heide verhoogde activiteit plaats vond?

Een van de foto's waarop dit duidelijk te zien is dateert van 2 oktober 1944. Helaas mag deze vanwege copyrightrechten niet online gepubliceerd worden. (Maak een afspraak via de contactpagina en je kunt de beelden komen inzien) Niet alleen op de Elspeetse Heide tussen Elspeet en Uddel zijn deze "ploegvoren" aangebracht. In een oorlogsdagboek van 1941, dinsdag 4 maart staat: "Alle heidevelden op de Veluwe moeten worden omgeploegd om het landen van vijandelijke vliegtuigen zoveel mogelijk tegen te gaan. Zo moet een naburige landbouwer tussen Vierhouten en Elspeet door een heideveld van 800 ha iedere 200 meter een geul ploegen (idee van een dambord)."
Het citaat is afkomstig uit het oorlogsdagboek van Wim van Houtum. Hij was zoon van een papierfabrikant in Ughelen (bij Apeldoorn) en was negentien bij het uitbreken van de oorlog. Van Houtum hield dagelijks nauwgezet aantekeningen bij van de oorlogshandelingen en bewaarde in plakboeken ook krantenartikelen en pamfletten. Het dagboek beslaat vierduizend pagina’s met de hand geschreven tekst, verdeeld over vier boeken, en vormt een uniek document.

Het dagboekfragment doet vermoeden dat de Duitsers simpelweg een boer opdracht gaven de heide te ploegen. Dat ook geen klachten of schadeloosstellingen bekend zijn, kan  waarschijnlijk worden verklaard uit het feit dat de heide geen economische gebruik had en het hoeden van schapen geen hinder ondervond van de ploegvoren.

Ook op de hedendaagse luchtfoto's zijn deze patronen nog steeds waarneembaar. Foto: BING aerial; Je kunt nu nog steeds duidelijk de greppels zien op de luchtfoto.

Bomkrater

Op de heide is ook een bom gevallen. Voorzover bekend is deze op een zondagochtend rond 06.00 uur gevallen. Waarom deze bom gevallen is en of dit een bewuste actie was is niet bekend. Wel kunnen we de sporen van toen en nu nog steeds herkennen in het veld. Toerntertijd heeft de bom een krater van ruim 7,5 meter diameter geslagen, en de krater is nu nog steeds meer dan 1 meter diep. Aangezien de bom tussen de 200 a 300 meter van de bestaande bebouwing is gevallen moet dit voor de bewoners, welke op zondagochtend hoogstwaarschijnlijk rond die tijd nog op bed lagen een verschrikkelijk dreun hebben gegeven.

In aanlegBombardement dan wel beschieting van het vliegveld in aanleg te Elspeet...

Aan de Uddelerweg tussen Elspeet en Uddel werd op last van de Duitsers een vliegveld aangelegd. Daarvoor was in het kader van de arbeidsinzet een groot aantal arbeiders ingezet, die waren ondergebracht in het Doopsgezind Broederschapshuis.

Een vliegveld was uiteraard een doelwit voor geallieerde jagers. Zo rond 13.15 uur verschenen vier tot zes Amerikaanse jagers boven de hei. Het waren waarschijnlijk dezelfde vliegtuigen die later op de middag in Nunspeet de vrachtauto van Geurt de Zwaan zouden beschieten. Het was juist schafttijd en de arbeiders zaten in een keet te eten. Dat veroorzaakte bij de aanval een groot aantal slachtoffers. Acht arbeiders werden gedood. Dokter H. Th. van de Poll verleende met enkele verpleegsters hulp aan de gewonden. Dat waren er ook acht. Intussen bleven de vliegtuigen rondcirkelen boven het vliegveld. Daarom hielden de Elspeetse politieagenten, de opperwachtmeester Schaapman en wachtmeester Drenth passerende auto's aan om de gewonden zo snel mogelijk af te voeren naar ziekenhuizen in Apeldoorn en Ermelo. De namen van de gewonden werden opgegeven door de bedrijfsleider, Gijsbertus Versluis uit Loosdrecht.

In het officiële rapport welke destijds is opgemaakt door Derk Schaapman en Taeke Drenth, respectievelijk Opperwachtmeester en wachtmeester der Marechaussee staat het volgende vermeld:

Bron: Streekarchivaat - Rapport beschieting vliegveld Elspeet8 September 1944

AAN den Heer Groepscommandant der Marechausee te NUNSPEET

Onderwerp: Beschieting van een in aanleg zijnde vliegveld te Elspeet, Ermelo, op 5 september 1944 door Amerikaanse vlieger, waarbij acht personen werden gedood en acht personen gewond.

Op Dinsdag vijf september 1944, des namiddags omstreeks één uur en vijftien minuten verschenen vier tot zes Amerikaanse vliegtuigen boven een in aanleg zijnde vliegveld aan de Uddelerweg onder Elspeet in de gemeente Ermelo.
Deze vliegtuigen beschoten aldaar op het vliegveld aanwezige personen. Zoodra ons dat ter kennis kwam begaven wij Derk Schaapman en Taeke Drenth, respectievelijk Opperwachtmeester en wachtmeester der Marechaussee ons onmiddelijk naar voormeld vliegveld.
Aldaar zagen wij dat acht personen door schotwonden waren gedood, terwijl de plaatselijke geneesheer, den Heer H.TH. van de Poll met enige verpleegsters bezig waren om de gewonden ook acht in getal, te behandelen.
Daar de vliegtuigen nog in de omgeving en boven het vliegveld rondvlogen zijn de gewonden zo spoedig mogelijk op passerende en door ons aangehouden auto's geladen.
Deze gewonden zijn gedeeltelijk vervoerd naar het ziekenhuis te Apeldoorn en ook een gedeelte naar Ermelo, daar zij allen op advies van voornoemden geneesheer in een ziekenhuis moesten worden behandeld althans onderzocht.
De acht doden zijn daarna overgebracht naar het lijkenhuis op de algemene begraafplaats te Elspeet. Op al deze lijken werd door ons een persoonsbewijs gevonden. Tevens zijn de lijken dezer personen door verschillende van de op het vliegveld aanwazige arbeiders herkend als hun medearbeiders en waarbij bleek dat de namen op hun persoonsbewijzen juist waren.
Daar de gewonden om het luchtgevaar zo spoedig mogelijk moetsen worden verwijderd, zijn ons de namen hiervan opgegeven door de bedrijfsleider op het vliegeld genaamd Gijsbertus Versluis, wonende te Loosdrecht D 59.
Al deze mensen zijn bij procesverbaal opgenomen. Zo spoedig mogelijk zijn door ons de naaste betrokken familieleden doen waarschuwen.
Na telefonische inlichting id door den Heer Officier van Justitie te Zutphen verlof tot begraven gegeven voor de acht doden en zijn deze lijken na bekomen vervoersvergunning naar hunne respectievelijke woonplaatsen te Utrecht en Hilversum vervoerd.
Voornoemde geneesheer verklaarde nog dat de dood en de verwondingen van al de bovenbedoelde personenen door schoten uit vuurwapenen waren veroorzaakt.

Ondertekend door D. Schaapman en T. Drenth

Bron: Streekarchivaat

De doden werden overgebracht naar de Algemene Begraafplaats in Elspeet en na toestemming van de Officier van Justitie in Zutphen naar de eigen woonplaatsen in Utrecht en Hilversum. Identificatie was niet moeilijk, want iedereen had het persoonsbewijs in de zak. Vijf kwamen uit Utrecht en drie uit Hilversum. De jongste was 32 jaar, de oudste 62. Uit Utrecht kwamen: Jan Pieter Gerard Elsing (32 jaar), Cornelis van Ewijk (36 jaar), Jan Gerritsen (35 jaar), Hendrikus van Hasselt (62 jaar) en Cornelis Wijje (48 jaar). Inwoners van Hilversum waren: Johan Lammertse (39 jaar), Willem Elias van der Vaarst (41 jaar) en Albertus Arnoldus Wouters (35 jaar). De andere arbeiders op het vliegveld hadden er genoeg van en gingen weg, een aantal vroeg bij de politie in Harderwijk onderdak. De verdere aanleg van het vliegveld is kort daarna gestaakt.

Onderstaand de aktekaarten uit het Gelders Archief.

 I-71 Willem Elias van der Vaarst        I-72 Johan Lammertse                   I-73 Jan Pieter Gerard Elsing       I-74 Albertus Arnoldus Wouters

 I-75 Cornelis Ewijk                           I-76 Hendrikus van Hasselt            I-77 Cormelis Wijje                        I-78 Jan Gerritsen

BRON: www.Geldersarchief.nl

In de zomer van 2017 is de familie van der Vaarst op zoek geweest naar het 't monument op het Elspeterveld, in de veronderstelling dat het er was, maar moesten teleurgesteld huiswaarts keren. Via de website www.elspeethistorie.nl hebben zij contact opgenomen, en is er informatie uitgewisseld over het ontbreken van het monument, en is het idee onstaan om deze alsnog te plaatsen. Inmiddels krijgen we bij de slachtoffers nu ook een gezicht. En dat na ruim 70 jaar! Op dat wij niet vergeten.

Willem Elias van der Vaarst was 1 van de slachtoffers. Willem Elias van der Vaarst ligt begraven op de Noorderbegraafplaats in Hilversum.

 Foto's ontvangen via H. van Asselt